افعال ثلاثي مجرد

افعال ثلاثي مجرد

 

افعال در زبان آشوري داراي وزن ريشه بوده  (ܥܸܩܪܵܐ ܕܡܸܠܬܵܐ) و به دو دسته عمده تقسيم مي شوند.

افعال با ريشه سه حرفي (ثلاثي)

افعال با ريشه چهار حرفي (رباعي)

كه هر كدام آنها نيز به دو دسته مجرد و مزيد تقسيم مي شوند. كه در اين مبحث مقدماتي به ريشه افعال سه حرفي مجرد (ثلاثي مجرد) مي پردازيم.

در زبان آشوري افعال با ريشه سه حرفي (حروف اصلي ريشه) به دو وزن تقسيم مي شوند:

وزن اول    ܦܵܥܸܠ

وزن دوم    ܦܲܥܸܠ

 

در اين اوزان حرف  ܦ  نماينده حرف اول ريشه، حرف  ܥ  نماينده حرف دوم ريشه، حرف  ܠ  نماينده حرف سوم ريشه مي باشند و اين حروف همواره در شكلهاي متفاوت آن فعل ديده مي شوند.

ܫܵܩܸܠ:   با تلفظ شَقيل به معناي بردارد.

ܙܵܡܸܪ:   با تلفظ زَمير به معناي بخواند.

ܟܵܬܸܒܼ: با تلفظ كَتيو به معناي بنويسد.

ܩܲܕܸܫ: با تلفظ قَديش به معناي تقديس كند.

 ܛܲܐܸܠ: با تلفظ داعيل به معناي بازي كند.

 ܠܲܒܸܠ: با تلفظ لَبيل به معناي بِبَرَد.

از آنجا كه تلفظ هر دو وزن شبيه هم بوده، لازم است همزمان وزن مصدر (ܙܢܵܐ ܠܵܐܡܬܲܚܡܵܐ) ريشه را نيز بدانيم.

وزن مصدر ريشه افعال سه حرفي به ترتيب عبارتند از:

از وزن ܦܵܥܸܠ : وزن مصدر ܦܥܵܠܵܐ 

از وزن ܦܲܥܸܠ : وزن مصدر ܦܲܥܘܼܠܹܐ

 

پس براي اينكه وزن ريشه يك فعل را تشخيص دهيم ابتدا بايد وزن مصدر آنرا بيابيم.

ܫܩܸܠ ܫܩܵܠܵܐ ܫܲܩܘܼܠܹܐ: در اينجا ܫܩܵܠܵܐ  معناي مصدري برداشتن دارد پس ريشه آن بر وزن اول مي باشد يعني: ܫܵܩܸܠ

ܩܕܸܫ ܩܕܵܫܵܐ ܩܲܕܘܼܫܹܐ: در اينجا ܩܲܕܘܼܫܹܐ معناي مصدري تقديس كردن دارد پس ريشه آن بر وزن دوم مي باشد يعني: ܩܲܕܸܫ

به حروف  ܐ ܘ ܝ  در افعال ريشه حروف عله يا بيمار (ܐܲܬܘܵܬܹܳܐ ܟܖܳܝܼܗܹܐ) مي گويند زيرا در هنگام صرف بر خلاف ساير حروف اصلي فعل گاهي به يك ديگر تبديل، علامت  َ  ، جابجا و حتي بندرت حذف نيز مي شوند.

اگر حرف اول ريشه ܐ  باشد، يقينا ريشه بر وزن اول (ܦܵܥܸܠ) خواهد بود و در مصدر علامت تَلقَنتَه مي گيرد.  ܐܵܙܸܠ  ܐ̄ܙܵܠܵܐ        ܐܟ̣ܸܠ  ܐ̄ܟ̣ܵܠܵܐ      ܐܵܡܸܪ  ܐ̄ܡܵܪܵܐ

اگر حرف دوم ريشه ܐ  باشد:

 در مصدر وزن اول (ܦܵܥܸܠ) به ܝ تبديل مي شود: ܩܵܐܸܡ  ܩܝܵܡܵܐ

و در مصدر وزن دوم (ܦܲܥܸܠ) تغييري نمي كند: ܛܲܐܸܠ  ܛܲܐܘܼܠܹܐ  اگر چه در محاوره روزمره به تبع بند عله بودن گاهي  ܛܲܘܘܼܠܹܐ  تلفظ ميگردد.

اگر حرف سوم ريشه ܐ  باشد:

در هر دو وزن ريشه حركه حرف وسط به زلَمِه ياريخِه تبديل مي شود

ܩܵܪܹܐ     ܫܵܬܹܐ   ܬܲܢܹܐ    ܚܲܡܹܐ

و در مصدر به ܝ  تبديل مي شود:

ܩܵܪܹܐ  ܩܪܵܝܵܐ                 ܫܵܬܹܐ  ܫܬܵܝܵܐ               ܬܲܢܹܐ  ܬܲܢܘܼܝܹܐ             ܚܲܡܹܐ  ܚܲܡܘܼܝܹܐ

يادآوري مي گردد افعال لازم به مفعول نياز نداشته و افعال متعدي بايستي مفعول داشته باشند.

در جمله سرگن خورد(شكست، زد). چون فعل خورد(شكست، زد) متعدي است بلافاصله سوال مي گردد "چه چيزي را؟" يا "چه كسي را؟"

در جمله آتور رفت(نشست، دويد). چون فعل رفت(نشست، دويد) لازم است جمله كامل است.

بسيار مهم: در بعضي از افعال ملاحظه مي گردد وزن مصدر آنها در هر دو وزن معناي مصدري مي دهد، افعال با وزن اول (ܦܵܥܸܠ) از نوع لازم و با وزن دوم (ܦܲܥܸܠ) از نوع متعدي هستند.

ܦܵܫܸܪ  ذوب شود       ܦܫܵܪܵܐ  ذوب شدن        ܬܵܠܹܐ  آويزان شود      ܬܠܵܝܵܐ  آويزان شدن

ܦܲܫܸܪ  ذوب كند        ܦܲܫܘܼܪܹܐ  ذوب كردن     ܬܲܠܹܐ  آويزان كند       ܬܲܠܘܼܝܹܐ آويزان كردن

 

وزن مونث ريشه افعال به ترتيب زير خواهد بود:

وزن اول    ܦܵܥܸܠ   ܦܵܥܠܵܐ      ܫܵܩܸܠ  ܫܵܩܠܵܐ

وزن دوم    ܦܲܥܸܠ    ܦܲܥܠܵܐ      ܩܲܕܸܫ  ܩܲܕܫܵܐ

اگر حرف دوم ريشه ܐ باشد:

در مونث ريشه وزن اول (ܦܵܥܸܠ) به ܝ  تبديل مي شود. ܩܵܐܸܡ  ܩܵܝܡܵܐ    ܦܵܐܸܫ  ܦܵܝܫܵܐ

در مونث ريشه وزن دوم (ܦܲܥܸܠ) تغييري نمي كند.  ܛܲܐܸܠ  ܛܲܐܠܵܐ

اگر حرف سوم ريشه ܐ باشد در هر دو وزن ريشه حركه حرف وسط به ܝ تبديل مي شود. ܩܵܪܹܐ   ܩܵܪܝܵܐ       ܬܲܢܹܐ   ܬܲܢܝܵܐ

تبصره: از ريشه ܐܵܙܸܠ  مونث ريشه بشكل  ܐܵܙܠ̄ܐ صرف مي شود.

وزن اسم مصدر نيز به شرح زير مي باشد:

از وزن ܦܵܥܸܠ : وزن اسم مصدر ܦܥܵܠܬܵܐ           ܫܵܩܸܠ  ܫܩܵܠܬܵܐ        ܙܵܡܸܪ  ܙܡܵܪܬܵܐ

از وزن ܦܲܥܸܠ : وزن اسم مصدر ܦܲܥܲܠܬܵܐ           ܩܲܕܸܫ  ܩܲܕܲܫܬܵܐ         ܠܲܒܸܠ  ܠܲܒܲܠܬܵܐ

اگر حرف اول ريشه ܐ باشد در اسم مصدر علامت تَلقَنتَه مي گيرد.

ܐܵܙܸܠ  ܐ̄ܙܵܠܬܵܐ                                 ܐܵܟ̣ܸܠ  ܐ̄ܟ̣ܵܠܬܵܐ                             ܐܵܡܸܪ  ܐ̄ܡܵܪܬܵܐ

اگر حرف دوم ريشه  ܐ  باشد:

در مصدر وزن اول (ܦܵܥܸܠ) به ܝ تبديل مي شود:  ܩܵܐܸܡ  ܩܝܵܡܬܵܐ      ܦܵܐܸܫ  ܦܝܵܫܬܵܐ

و در مصدر وزن دوم (ܦܲܥܸܠ) تغييري نمي كند.  ܛܲܐܸܠ  ܛܲܐܲܠܬܵܐ  اگر چه در محاوره روزمره به تبع بند عله بودن گاهي ܛܲܘܲܠܬܵܐ تلفظ مي گردد.

اگر حرف سوم ريشه  ܐ باشد در اسم مصدر به ܝ تبديل مي شودܩܵܪܹܐ  ܩܪܵܝܬܵܐ    ܬܲܢܹܐ  ܬܲܢܲܝܬܵܐ