نگاهي كوتاه بر وضعيت جغرافيايي كربلا
سرزمين كربلا در كرانه غربي رود فرات و در كنارهي دشت، در وسط منطقه رسوبي معروف به سرزمين سواد واقع است. در شمال غربي اين سرزمين شهر انبار، در شرق آن شهر باستاني بابل،در غرب آن صحراي غربي و در جنوب غربي آن شهر حيره، پايتخت منذريها قرار دارد. كربلا در مرزهاي صحرا واقع است و بدويان حجاز و شام براي تأمين آذوقه به آنجا روي ميآورند و تا گذشتهاي نه چندان دور وضع بر همين منوال بوده است.
ريشه لغوي كربلا
لغتشناسان، مورخان و جغرافيدانان در ريشه لغوي واژه كربلا و نيز در اشتقاق و معناي آن اختلاف نظر دارند برخي بر اين باورند كه اين كلمه ريشهاي عربي دارد و عدهاي نيز گفتهاند كه اين واژه از ريشهاي غير عربي برگرفته شده است.
ياقوت حموي واژه "كربلا" را "به معناي سستي در گامها "و برگرفته از "جاء يمشي مكربلا (با گامهاي سست آمد)"دانسته و در اين باره بيان داشته است كه ممكن است به دليل سست بودن زمين در كربلا، اين سرزمين بدين نام خوانده شده باشد. همچنين گفته شده است: "كربلت الحنطه(گندم را غربال كردم)" بنابراين ممكن است به جهت پاك بودن كربلا از سنگريزه و درختان انبوه اين سرزمين بدين نام خوانده شده باشد. ياقوت همچنين ميافزايد: "كربل" نام گياه "ترشك" است بنابراين ممكن است به خاطر وفور رويش اين گياه اين سرزمين، كربلا، خوانده شده است.
اما بايد گفت عليرغم نظر و اصرار ياقوت حموي بر عربي بودن واژه كربلا، بسياري بر اين اعتقادند كه اين واژه از كلمهاي غير عربي اتخاذ شده است. از جمله "علامه هبة الله شهرستاني" در كتاب "نهضة الحسين(ع)" بر اين اعتقاد است كه كربلا برگرفته شده از كلمه "كور بابل" به معناي "مجموعهاي از روستاهاي بابلي" است.
شيخ محمد باقر مدرس" در كتاب "شهر حسين(ع)" درباره ريشه لغوي واژه كربلا مينويسد: «كربلا تركيبي است از دو واژه آرامي؛ يعني "كرب" به معناي "معبد" يا "حرم" و "إيلا" به معناي "خدايان".» بنابراين نقل، معناي واژه كربلا "حرم خدايان" ميباشد.وي در ادامه ميافزايد: «اگر به تاريخ اين شهر در روزگار بابليها باز گرديم از آن نام نشاني خواهيم يافت، زيرا طبق گفته ماسينيون، -مستشرق فرانسوي- كربلا در گذشتههاي دور معبد كلدانيهاي ساكن شهر نينوا و كوشك بابل بود و اين دو شهر در نزديكي ناحيه كربلا واقع شده بودند.»
از اين روي بعيد به نظر نميرسد كه كربلا نيز مانند بسياري از شهرهاي عراق؛ مانند بغداد، صرورا، جوخا، بابل، كوش و بعقوبا كه از واژهاي غير عربي اتخاذ شدهاند، كلمهاي سامي، آرامي و يا بابلي باشد، به ويژه آنكه كربلا در ناحيه نينواي جنوبي قرار دارد و نينوا از اسامي آشوري است.