نخستين ساكنان بين النهرين:
بسياري از محققان و باستان شناسان بر اين باورند كه محل تلاقي دو رود دجله و فرات خاستگاه اولين تمدن بشري است كه به دست اقوام سومري بنا شده است.سومري ها مردماني بودند كه در اوايل هزارهء چهارم پيش از ميلاد از شرق بين النهرين وارد اين سرزمين شدند، اما پيش از انها اقوام پراكندهء ديگري در اين سرزمين وجود داشتند.
در دورهء زماني ٦٥٠٠ تا ٥٥٠٠ سال پ م، نوعي زندگي يكجانشيني در شمال بين النهرين و سوريهء امروزي به وجود امد. اثاري كه از اين فرهنگ ابتدايي در تِل حلف* كشف شده بيشتر از نوع ظروف سفالي و مجسمه هاي سنگي است. روي ظروف سفالي با نوع نقوش هندسي ابتدايي تزيين شده اند و مجسمه ها نيز نمادي از كاهن هاي معبد يا الهه هاي باروي هستند.
در طول هزارهء پنجم پ م، ساكنان شمال بين النهرين به تدريج به سوي دلتاهاي ابرفتي جنوب كوچ كردند و شروع به ساخت روستاهاي كوچك در حاشيهء دو رود نمودند. در خلال قرن هاي بعدي و با مهاجرت هاي گسترده تر مردم به سوي جنوب، جمعيت روستاها رو به فزوني نهاد و زمينه براي ظهور شهرها و دولت هاي بعدي مهيا شد. در حقيقت تاريخ و فرهنگ كهن در غرب اسيا بر تاريخ و فرهنگ ايران باستان، خاصه از زمان تشكيل حكومت مادها و هخامنشيان، تقدم زماني دارد، تمدن هاي شكل يافته در كنار رودهاي دجله و فرات مدينيت شكل گرفته در بخّد ايران را تا درهء سند سخت تحت تاثير خود قرار داد. در عرصهء باورهاي اساطيري و اديان بزرگ در اين منطقه، تثليث گرايي در جهان خدايان و ايزدان سوغات بزرگ بين النهرين بود كه در باورها و ائين هاي ايراني و غير ايراني به اشكال مختلف تجلي اشكار يافت. ديگر سوغات ماندگار در عرصهء كشور داري و تشكيلات اداري بود كه هخامنشيان بزرگترين وام دار ان بودند. پاپيروس هاي اداري تماماً به ارامي و لوح نوشته هاي به زبان و خط عيلامي خزائن شاهي را پر ساخته بودند، و همين اسناد بودند كه اسكلت نظام اداري- اجرايي پارسيان را عينيت مي بخشيدند، همچنين بود تقويم بابلي و اسامي ماه ها به بابلي كه كتيبهء پنج ستوني بيستون داريوش، بهترين بيانگو و نمايانگر ان به حساب مي ايد. ديگر عرصهء هنر و معماري است كه باز كتيبهء داريوش در كاخ شوش؛ از نحوهء ساخت اين كاخ ، انواع مصالح و معماران و فن اوراني كه در اين مجموعه نقش ايفا كرده اند به روشني سخن به ميان مي اورد، و در ميان اين مصالح و معماران و دست اندركاران شهرهاي بين النهرين، خاصه اشور و بابل و عيلام .. جلوه گري مي كنند.صف ارايي سواره نظام، ارابه هاي جنگي، انواع سلاح هاي مخصوص نبرد، دژكوب... تمامي اين امكانات را سپاهيان هخامنشي من جمله سپاهيان كوروش تا خشايارشا از سپاه اشور به عاريه گرفته و در جنگ هاي خود بكار بستند.
خلاصهء مطلب اينكه دنيا وام دار نو اوري ها و اختراعات بي نظير تمدن بزرگ بين النهرين بوده است. و دست اخر اينكه زماني كه در بين النهرين به خط ميخي نوشته ميشده در فلات ايران روي كوزه هاي گلي نقاشي هاي بز مي كشيدند.
* تِل حلف، تپه اي در شمال بين النهرين؛ نام جوامع باستاني در ان دوران به علت كشف نشدن كتيبه براي ما ناشناس است. به همين دليل باستان شناسان و محققان از روي نام امروزي كه اثار در انجا كشف شده اند، بر اين جوانع نام نهاده اند.
منابع:
اسرار تمدن هاي باستاني بين النهرين/ بهنام محمدپناه
تاريخ جهان باستان كمبريج/امپراتوري اشور/ويراسته:جي. بي. بري،اس. ا. كوك،اف. اي. اد كاك- ترجمهء دكتر تيمور قادري
و نويسندهء مقاله، والنتين عيسي نژاد