زندگينامه مار يعقوب اوجين منّا

 زندگينامه مار يعقوب اوجين منّا

بزرگ مردي كه بعدها يكي از پايه هاي اساسي و مستحكم ادبيات آشوري گرديد،در يكي از شهركهاي شمالي عراق به نام باقوفا كه جزوه ايالت موصل است در 14 نيسان 1866 به دنيا آمد و يوسف اوجين بن مروكي نام گذاري و تعميد گرديد.پس از گذرانيدن دوره تحصيلات مقدماتي در سال 1885 وارد آموزشگاه((شمعون الصفا الكهنوتي لبطريركيه الكلدان))گرديد.به زبان قديمي و كلاسيك آشوري(=آرامي/سرياني)علاقه مند شد و در محضر استاد بزرگ و زبان شناس معروف آشوري يعني مارتوما اودو(1918-1854)تعليم گرفت و در قواعد لغت سرياني و همچنين ادبيات اين زبان تبحّر ومهارت فوق العاده يافت وچنان در اين زمينه به ازدياد معلومات پرداخت تا خود نيز به مقام استادي رسيد و به تدريس ادبيات آشوري و تعليم جوانان علاقه مند در همان آموزشگاهي كه خود در آن تحصيل كرده بود مشغول شد.متوجه گرديد كه دانشجويان و دانشپژوهان رشته زبان با كمبود كتب درسي مواجه هستند لذا جهت رفع نياز آنان اولين كتاب خود را در قواعد لغت سرياني كه اختصاصاً براي محصلين آموزشگاه تهيه شده بود تاليف و منتشر ساخت.در 15 ماه اوت سال 1889 در محضر اسقف مار ايليا اليونان به كسوت كشيشي درآمد و نام يعقوب گرفت.در سال1895 به مديريت آموزشگاهي به نام((ماريوحنا الحبيب الكهنوتي))كه توسط اعضاي فرقه دومينيكن هاي شهر موصل تاسيس يافته بود منصوب گرديد.اين فرقه داراي چاپخانه مجهزي بود كه در كنار همين آموزشگاه مستقر بود و در آن كتب مختلف درسي و مذهبي و همچنين نشريات متنوع به طبع مي رسيد كه سرپرستي همين چاپخانه نيز به ((منّا))واگذار گرديد.فضيلت و تقوي توام با دانش و پشتكار وي را شهره خاص وعام نمود.در سال 1902 از سوي پاتريارك جديد به نام((امانوئل دوم)) به اروپا اعزام شد.پس از توقفي كوتاه به وطن خود مراجعت نمود.در اين موقع بود كه به مقام اسقفي ارتقا داده شد.مقام اسقفي يكي از درجات عاليه كليسايي است كه ((منّا)) در سنين جواني به آن رسيد.به همين علت اين انتصاب و ارتقاء مورد تاييد ((مجمع انتشار ايمان)) قرار نگرفت،زيرا براي احراز تصاحب چنين مقامي،شرايط سنّي نيز مطرح است.به همين دليل به علت كمي سن وجواني،((منّا)) را شايسته اين مقام نمي دانستند.ولي پاتريارك امانوئل اعتراضات مزبور را وارد ندانسته،مصلحت و احتياج را مقدّم بر همه چيز دانست.در نتيجه ((منّا)) و دو روحاني ديگر به نامهاي((ادي شير)) و ((استيفان جبري)) در 30 نوامبر سال 1902 دستگذاري شدند و بلافاصله ((منّا)) را براي اداره منطقه وان تركيه عثماني كه سرزميني نا امن و آشوب زده بود،گسل نمود.منّا محل خدمت خود را با درايت و كفايت كم نظيري اداره نمود و مردم از كوچك و بزرگ با داشتن چنين حامي،آن هم در مقام رهبري كليسايشان بسيار راضي و خوشحال بودند،زيرا شرارت وتعدّي به حقوق و نواميس مردم از سوي خوانين محلي امري عادي تلقي مي گرديد و رؤساي قبايل،خود را حاكم بر جان و مال مردم مي دانستند.اما ((منّا)) با تمام قوا به حمايت از همكيشان مظلوم خود برخاست و با خوانين زورگو و قداره بندان كه آسايش را از مردم سلب كرده بودند،به طرق عاقلانه  و خداپسندانه اي مبارزه نمود.اين عمل،مقامات دولتي شهر وان را چندان خوش نيامد و وي را به طرق مختلفه  تحت فشار قرار دادند تا فعاليت ملّي انجام ندهد.ولي اين روحاني عاليقدر به تحديدها و ناراحتي هايي كه برايش ايجاد مي شد اعتنايي نمي كرد و لحظه اي از موضع بر حق و انساني و الهي خود عدول ننمود،تا اينكه در ماه اوت سال 1915 همراه با تمامي مسيحيان آن نواحي به قفقاز كوچانيده شدند و در شهر ايروان ارمنستان مقيم گرديد و تا سال 1919 با همه گرفتاري ها و ناراحتي ها  و در اوج درگيري هاي خونين منطقه در آنجا ماند و در اواخر همين سال به بيروت انتقال يافت و بلافاصله مسافرت هايي به منظور آگاهي از اوضاع و احوال همكيشان خود به بغداد و بصره  و همچنين به كشور هند نمود و پس از مراجعت مستقيماً  به موصل رفت و در محل استقرار خليفه گري مقيم گرديد.در ماه سپتامبر 1923 بعنوان نماينده پاتريارك به بصره اعزام گرديد چندين سال در همانجا ماند و در خلال اين مدت براي سركشي به جماعات مسيحيان كاتوليك مقيم اهواز به كشور ما آمد و مورد استقبال بسيار گرم و شايسته قرار گرفت.در ششم ماه ژوئن سال 1927 براي هميشه بصره را ترك و به بغداد رفت و چند ماهي را در بغداد ماند.سپس با اعصابي خسته و بدني كوفته به موصل رسيد و يكسره به ديري رفت تا در آنجا منزوي و به استراحت بپردازد،اما به وجودش احتياج يافتند.اين بار از طرف پاتريارك ماموريت يافت تا به مسقط عزيمت نمايد.نامبرده از 8 تشرين ثاني1927 تا 15 كانون ثاني 1928 در مسقط ماند.با پايان گرفتن  ماموريتش،مجدداً در ديري كه در خارج از شهر موصل قرار داشت رفت تا به استراحت بپردازد.اما مدتي بعد خبر مفقود شدنش به سمع دوستانش رسيد.مردم سراسيمه همه جا را براي يافتنش به زير پا گذاشتند تا اينكه در 15 مارس 1928 جسد وي را در محلي نزديك به روستاي ((سلاميه)) كه از توابع منطقه نمرود است،در ميان آبهاي خروشان رودخانه دجله يافتند.با بررسي هايي كه به عمل آمد هرگز مشخص نشد كه آيا خود به زندگي خود خاتمه داده يا توسط افراد ناشناسي به اين نقطه دور افتاده برده شده و به رودخانه افكنده شده است.در هر حال علت مرگ ناگهاني و مشكوك اين دانشمند بزرگ و اسوه تقوي و فضيلت تاكنون مشخص نگرديده است.مطران يوسف گنيما كه در آن موقع به عنوان معاونت خليفه گري كاتوليك ايالت موصل انجام وظيفه مي كرد،جسد وي را گرفته با احترامات و مراسم شايسته اي در خور شاءن يك شخصيت والا مقام در ديري به نام دير مارگورگيس مدفون نمود.شمشه عزيز پطروس(متوفي 1965) اشعار سوزناكي در رثاء وي سروده است كه چاپ و منتشر شده است.بلاخره چنين بود زندگي پر تلاطم اين روحاني گران قدر كه پاياني بسيار دردناك داشت.آثار بجا مانده از وي عبارتند از:

           1.  KTAVA D QANOONE GALYA D LISHANA ARAMAYA    pp.352   MOSOUL,1896.  COURSE DE LANGUE ARAMEENE SYRIAQUE CHALDIAN

        2.  SAPETA D ATOORAYE L SHOLTANA D PAPA.    1895.SURRENDERING ESTERN ASSYRIANS TO PAPAL AUTHORITY

(تسليم السريان الشرقيين لسلطه البابا حسب تقليد الكنيسه السريانيه)

اين كتاب در اصل به زبان عربي بوده و توسط شخصي به نام مارپطروس عزيز تاليف شده كه بنا به درخواست عده اي از علاقه مندان و جهت استفاده اعضاي كليساي شرق در جبل تور به آشوري جديد توسط منّا ترجمه شده است.

                 3.TORAS MAMLA ARAMAYA N LIZA MA’ERVAYE U MADENKHAYE.  MOSOUL,  1896.A GRAMMER OF ARAMAIC LANGUAGE ACCORDING TO THE CHALDEAN AND SYRIAC DIALECT

(الاصول الجلييه في النحو اللغه اللراميه)

اين همان كتابي است كه  زماني كه منّا در آموزشگاه شمعون الصفا به تدريس مشغول بود،تاليف يافته است و اهم قواعد لغت و اصول صرف و نحو در آن شرح داده شده اند كه در سال 1896 در مطيعه آباء دومينيكن هاي شهر موصل به چاپ رسيد و در بيروت به صورت چاپ افت در سال 1974 منتشر شده است.

4.         HADYANA D YALOODE D LISHANA ARAMAYA.   Pp.873  MOSOUL , 1900.A GUIDE TO STUDENTS  OF ARAMAIC LANGUAGE

(دليل الراغبين في اللغه الارامين)

اين كتاب نيز به همّت مطران روفائيل بيداويد به طريقه چاپ افت در سال 1975 تحت عنوان قاموس  كلداني-عربي، در بيروت و در 992+28 صفحه،تجديد چاپ يافته است.

5. MARGE PHEQYANE’ D MARDOTA D ARAMAYE.  (SELECTIONS FROM ARAMAIC LITERATURE)2vols

(المروج النزهيه في آداب االغه الاراميه)

اين كتاب در دو جلد  به سال 1901 در مطبعه دومينيكن هاي شهر موصل به طبع رسيد.داراي مطالب متنوع و گوناگون از قطعات ادبي زبان سرياني و آيه هايي از كتب مقدسه عهد عتيق و عهد جديد و ترجمه هايي از مطالب  تاريخي و جغرافيايي،قطعاتي از نويسندگان آشوري قرون چهارم تا چهاردهم مي باشد.دانشمندي از فرقه دومينيكن ها به نام ريتوري به زبان فرانسه،مقدمه اي بر اين كتاب اضافه نموده است كه تاريخ تقرير آن 11 نيسان 1900 مي باشد.اين كتاب در سال 1977 در بغداد به چاپ دوم رسيد و عنوان آن به فرانسه چنين است:

MORCEAUX CHOISIS DE LITERATURE ARAMEENNE.

6.معجم عربي –كلداني. منّا موفق به چاپ اين كتاب نگرديد و همچنان به صورت خطّي باقي ماند.اين كتاب از الف تا ف كامل است.قطع آن بزرگ و داراي بيش از هزار صفحه مي باشد.

7.قوانين السنهدوسات الكلدانيه.

8.الشهر المريمي.  چون امكانات چاپ اين اثر در موصل فراهم نبود،لذا جهت چاپ نزد كشيش((پل بجان)) به پاريس فرستاده شد.ولي متاسفانه در آنجا نيز به چاپ نرسيد..